مرخصی زایمان و شیردهی در قوانین ایران؛ یک راهنمای جامع
مقدمه
مرخصی زایمان یکی از مهمترین حقوق حمایتی زنان شاغل است که در قوانین کار، تأمین اجتماعی و قوانین جمعیت و خانواده به رسمیت شناخته شده است. این مرخصی علاوه بر حمایت از سلامت مادر، به تقویت بنیان خانواده و ارتقای سلامت نوزاد نیز کمک میکند. در این مقاله، به بررسی کامل مرخصی زایمان، مرخصی شیردهی، شرایط ویژه مانند فوت نوزاد و استنادهای قانونی خواهیم پرداخت.
۱. مبانی قانونی مرخصی زایمان
- قانون کار (ماده ۷۶): پیشبینی مرخصی برای مادران باردار و پس از زایمان.
- قانون تأمین اجتماعی (ماده ۶۷): پرداخت غرامت دستمزد در ایام بارداری، زایمان و حتی سقط جنین.
- قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده (۱۳۹۲): افزایش مدت مرخصی زایمان به ۹ ماه (و در موارد خاص ۱۲ ماه).
- بخشنامههای تأمین اجتماعی: تعیین جزئیات نحوه پرداخت، شرایط گواهی پزشک و رسیدگی به موارد خاص مانند مردهزایی.
۲. مدت و شرایط مرخصی زایمان
- ۹ ماه برای زایمان طبیعی (یکقلو).
- ۱۲ ماه برای دوقلو و چندقلو.
- امکان استفاده از ۳ ماه قبل از زایمان (با تأیید پزشک).
- حقوق این دوره توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت میشود و جزو سابقه بیمه و خدمت محسوب میگردد.
۳. مرخصی شیردهی
- پس از پایان مرخصی زایمان، مادران شاغل تا ۲ سالگی فرزند به ازای هر 3 ساعت کار نیم ساعت مرخصی شیردهی دارند عرف شده است که مادران شاغل میتوانند روزانه یک ساعت مرخصی شیردهی دریافت کنند.
- این زمان جزو ساعات کاری محسوب شده و کسر حقوق ندارد. و در صورتی که مادر در محیط کار بماند مشمول دریافت اضافه کاری می شود
- هدف آن حمایت از تغذیه طبیعی نوزاد و سلامت مادر است.
۴. ارتباط مرخصی زایمان و شیردهی
- مرخصی زایمان = دوره بلندمدت برای بهبود و مراقبت اولیه.
- مرخصی شیردهی = حمایت روزانه و مستمر بعد از بازگشت مادر به کار.
- این دو مکمل یکدیگرند اما مرخصی زایمان وابسته به شیردهی نیست.
۵. مرخصی زایمان در صورت فوت نوزاد
وضعیت بارداری / زایمان نوع مرخصی مدت مرخصی مبنای قانونی
تولد فرزند زنده (یکقلو) مرخصی زایمان ۹ ماه قانون کار + قانون جمعیت ۱۳۹۲
تولد دوقلو یا چندقلو مرخصی زایمان ۱۲ ماه قانون جمعیت ۱۳۹۲
مردهزایی یا فوت نوزاد بعد از هفته ۲۲ بارداری مرخصی زایمان ۱۲ هفته (۸۴ روز) ماده ۶۷ قانون تأمین اجتماعی + بند ۳۸ بخشنامه
سقط یا فوت جنین قبل از هفته ۲۲ مرخصی استعلاجی (استراحت پزشکی) بنا به نظر پزشک و شورای پزشکی مواد ۵۹ و ۶۷ قانون تأمین اجتماعی
۶. اهمیت این حمایتها
- حفاظت از سلامت جسمی و روانی مادر.
- تضمین امنیت شغلی و استمرار سابقه بیمهای.
- تقویت بنیان خانواده و ارتقای سلامت جامعه.
- حمایت از سیاستهای جمعیتی کشور.
نتیجهگیری
مرخصی زایمان و شیردهی در قوانین ایران یک زنجیره حمایتی کامل برای مادران و فرزندان است. مرخصی زایمان برای بهبود و مراقبت اولیه مادر و نوزاد در ماههای حساس اولیه در نظر گرفته شده، و مرخصی شیردهی نیز تا دو سالگی کودک ادامه مییابد. حتی در شرایط تلخ مانند مردهزایی یا فوت نوزاد، قانون همچنان حقوق مادر را به رسمیت شناخته و مرخصی مشخصی برای او مقرر کرده است.
سؤالات متداول
آیا مرخصی زایمان و مرخصی شیردهی یکی هستند؟
خیر. مرخصی زایمان یک دوره بلندمدت (۹ تا ۱۲ ماه) برای استراحت و مراقبت اولیه است، اما مرخصی شیردهی روزانه (یک ساعت در روز تا دو سالگی کودک) برای مادران شاغل بعد از بازگشت به کار است.
اگر نوزاد فوت کند، آیا مرخصی زایمان تعلق میگیرد؟
بله. اگر بعد از هفته ۲۲ بارداری فوت کند یا مردهزایی باشد → مادر ۱۲ هفته مرخصی زایمان دارد. اگر قبل از هفته ۲۲ باشد → مرخصی استعلاجی (استراحت پزشکی) تعلق میگیرد.
آیا مرخصی زایمان منوط به شیردهی است؟
خیر. فلسفه اصلی مرخصی زایمان حمایت از سلامت مادر است. حتی اگر نوزاد در قید حیات نباشد، مادر همچنان حق مرخصی دارد (فقط مدت آن تغییر میکند).
مدت مرخصی زایمان برای چندقلوها چقدر است؟
برای دوقلو و سهقلو: ۱۲ ماه. برای سهقلو به بالا: یک سال کامل.
حقوق مرخصی زایمان را چه کسی پرداخت میکند؟
پرداخت حقوق این مدت بر عهده سازمان تأمین اجتماعی است (بهصورت غرامت دستمزد) و جزو سابقه بیمه و خدمت محسوب میشود.
